Ўзбекистонда ижтимоий ташаббуслар ва фуқаролик жамияти
Ўзбекистонда фуқаролик жамияти ва ижтимоий ташаббуслар сўнгги йилларда жадал суръатлар билан ривожланмоқда. 
Бу жараён мамлакатнинг демократик тараққиёти ва аҳоли фаровонлигини оширишда муҳим аҳамият касб этмоқда. Фуқаролик жамияти институтлари, нодавлат нотижорат ташкилотлар ва фаол фуқаролар ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг фаол иштирокчисига айланмоқда. Улар жамият ҳаётининг турли соҳаларида, жумладан, таълим, соғлиқни сақлаш, ижтимоий ҳимоя, экология ва бошқа йўналишларда самарали фаолият олиб бормоқда. Бу эса ўз навбатида аҳоли турмуш даражасини яхшилаш ва жамиятнинг барқарор ривожланишига хизмат қилмоқда.
Аҳоли турмуш шароитини яхшилашга қаратилган лойиҳалар
Уй-жой шароитларини яхшилаш дастурлари
Ўзбекистонда аҳолининг уй-жой шароитларини яхшилаш мақсадида бир қатор дастурлар амалга оширилмоқда. Булар орасида «Обод қишлоқ» ва «Обод маҳалла» дастурлари алоҳида аҳамиятга эга. Ушбу дастурлар доирасида қишлоқ ва шаҳар маҳаллаларида уй-жойлар таъмирланмоқда, янги уйлар қурилмоқда, ичимлик суви ва газ таъминоти яхшиланмоқда. Бундан ташқари, ипотека кредитлари орқали янги уй-жойларни харид қилиш имкониятлари кенгаймоқда. Натижада, минглаб оилалар замонавий ва қулай уй-жойларга эга бўлмоқда, бу эса уларнинг ҳаёт сифатини сезиларли даражада оширмоқда.
Соғлиқни сақлаш тизимини ривожлантириш
Соғлиқни сақлаш соҳасида аҳоли саломатлигини яхшилаш ва тиббий хизматлар сифатини ошириш мақсадида кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилмоқда. Бу борада қуйидаги асосий йўналишларда ишлар олиб борилмоқда:
- Бирламчи тиббий-санитария ёрдамини такомиллаштириш
- Тиббиёт муассасаларини замонавий ускуналар билан жиҳозлаш
- Малакали тиббиёт кадрларини тайёрлаш ва қайта тайёрлаш
- Профилактика ва скрининг дастурларини кенгайтириш
- Телемедицина технологияларини жорий этиш
Бу чора-тадбирлар натижасида аҳолининг сифатли тиббий хизматлардан фойдаланиш имкониятлари кенгаймоқда, касалликларнинг олдини олиш ва эрта аниқлаш самарадорлиги ошмоқда. Бу эса ўз навбатида аҳоли умр кўриш давомийлигининг ўсишига ва ҳаёт сифатининг яхшиланишига олиб келмоқда.
Таълим сифатини ошириш лойиҳалари
Ўзбекистонда таълим тизимини ислоҳ қилиш ва таълим сифатини ошириш борасида кўплаб лойиҳалар амалга оширилмоқда. Бу жараёнда нафақат давлат, балки нодавлат ташкилотлар ҳам фаол иштирок этмоқда. Замонавий ўқув дастурлари жорий этилмоқда, педагог кадрлар малакаси оширилмоқда, таълим муассасалари моддий-техник базаси мустаҳкамланмоқда. Таълим соҳасидаги инновацион ёндашувлар, масофавий таълим технологиялари, халқаро ҳамкорлик дастурлари кенг қўлланилмоқда. Бундан ташқари, инклюзив таълимни ривожлантириш, иқтидорли ёшларни қўллаб-қувватлаш, касб-ҳунар таълимини такомиллаштириш бўйича махсус дастурлар ишлаб чиқилган. Бу саъй-ҳаракатлар натижасида таълим сифати ошмоқда, ёшларнинг рақобатбардошлиги ва меҳнат бозорида талаб қилинадиган кадрлар тайёрлаш имкониятлари кенгаймоқда.
Инфратузилмани модернизация қилиш
Инфратузилмани модернизация қилиш Ўзбекистоннинг иқтисодий ва ижтимоий ривожланишида муҳим ўрин тутади. Бу йўналишда амалга оширилаётган лойиҳалар аҳоли турмуш шароитини яхшилаш ва ҳудудларнинг барқарор ривожланишига қаратилган. Йўл-транспорт инфратузилмасини такомиллаштириш, энергия таъминоти тизимларини модернизация қилиш, сув таъминоти ва канализация тизимларини яхшилаш, телекоммуникация тармоқларини ривожлантириш каби йўналишларда кенг кўламли ишлар олиб борилмоқда. Шу билан бирга, «Ақлли шаҳар» технологияларини жорий этиш, экологик хавфсиз ва энергия самарадор иншоотлар қуриш, шаҳарсозлик концепцияларини такомиллаштириш бўйича инновацион лойиҳалар амалга оширилмоқда. Бу эса ўз навбатида аҳолининг турмуш сифатини оширишга, атроф-муҳит муҳофазасига ва иқтисодий самарадорликни таъминлашга хизмат қилмоқда.
Фуқароларнинг жамият ҳаётида иштироки
Маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари фаолияти
Ўзбекистонда маҳаллий ўзини ўзи бошқариш органлари – маҳаллалар фуқаролик жамиятининг муҳим институти сифатида фаолият юритмоқда. Маҳаллалар аҳолининг ижтимоий фаоллигини ошириш, маҳаллий аҳамиятга молик масалаларни ҳал этиш, фуқароларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилишда муҳим роль ўйнамоқда. Сўнгги йилларда маҳаллаларнинг ваколатлари кенгайтирилди, уларнинг моддий-техник базаси мустаҳкамланди. Маҳаллалар ҳудудни ободонлаштириш, ижтимоий ҳимоя, жамоат тартибини сақлаш, ёшлар билан ишлаш каби йўналишларда фаол иш олиб бормоқда. Шунингдек, маҳаллалар давлат органлари ва фуқаролар ўртасидаги муҳим боғловчи бўғин вазифасини бажармоқда, бу эса фуқароларнинг жамият ҳаётидаги иштирокини кучайтирмоқда.
Жамоат ташкилотлари ва нодавлат нотижорат ташкилотлар
Ўзбекистонда жамоат ташкилотлари ва нодавлат нотижорат ташкилотлар (ННТ) фаолияти тобора кенгайиб бормоқда. Улар жамиятнинг турли соҳаларида, жумладан, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, экология, таълим, соғлиқни сақлаш, маданият ва спорт йўналишларида фаолият олиб бормоқда. ННТлар давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда фаол иштирок этмоқда, ижтимоий хизматлар кўрсатиш, жамоатчилик назоратини амалга ошириш каби вазифаларни бажармоқда. Қуйидаги жадвалда Ўзбекистондаги ННТларнинг асосий фаолият йўналишлари ва уларнинг сони кўрсатилган:
| Фаолият йўналиши | ННТлар сони |
|---|---|
| Ижтимоий ҳимоя | 3500 |
| Таълим ва фан | 2800 |
| Ёшлар сиёсати | 2200 |
| Экология | 1500 |
| Маданият ва спорт | 1800 |
| Бошқа соҳалар | 3200 |
Бу рақамлар ННТлар фаолиятининг кенг қамровли эканлигини ва уларнинг жамият ҳаётидаги муҳим ўрнини кўрсатиб турибди.
Фуқароларнинг ижтимоий ташаббуслари
Фуқароларнинг ижтимоий ташаббуслари Ўзбекистонда фуқаролик жамиятининг ривожланишида муҳим омил ҳисобланади. Бу ташаббуслар турли шаклларда намоён бўлмоқда: жамоат фондларини ташкил этиш, ижтимоий тадбиркорлик лойиҳаларини амалга ошириш, онлайн платформалар орқали жамоатчилик фикрини шакллантириш, краудфандинг кампанияларини ўтказиш ва бошқалар. Фуқаролар томонидан илгари сурилаётган ташаббуслар кўпинча маҳаллий аҳамиятга эга муаммоларни ҳал этишга, атроф-муҳитни муҳофаза қилишга, ижтимоий ҳимояга муҳтож гуруҳларни қўллаб-қувватлашга қаратилган. Бундай ташаббусларнинг кўпайиши фуқароларнинг ижтимоий масъулиятини оширмоқда ва жамиятда ижобий ўзгаришларга туртки бўлмоқда.
Волонтёрлик ҳаракати
Ўзбекистонда волонтёрлик ҳаракати сўнгги йилларда жадал суръатлар билан ривожланмоқда. Бу ҳаракат аҳолининг, айниқса ёшларнинг ижтимоий фаоллигини оширишда муҳим аҳамият касб этмоқда. Волонтёрлар турли соҳаларда, жумладан, ижтимоий ҳимоя, таълим, соғлиқни сақлаш, экология, маданият ва спорт йўналишларида фаолият олиб бормоқда. Улар йирик тадбирларни ташкил этишда, фавқулодда вазиятларда ёрдам кўрсатишда, кексалар ва ногиронларни қўллаб-қувватлашда фаол иштирок этмоқда. Волонтёрлик ҳаракатини ривожлантириш мақсадида қонунчилик базаси такомиллаштирилмоқда, волонтёрлик фаолиятини тартибга солувчи меъёрий ҳужжатл
ар қабул қилинмоқда. Волонтёрлик фаолиятини рағбатлантириш ва қўллаб-қувватлаш механизмлари яратилмоқда. Бу эса ўз навбатида жамиятда бағрикенглик, ўзаро ёрдам ва ҳамжиҳатлик каби қадриятларнинг мустаҳкамланишига олиб келмоқда. Волонтёрлик ҳаракати орқали фуқаролар ўз билим ва кўникмаларини жамият фойдаси учун қўллаш, ижтимоий муаммоларни ҳал этишда бевосита иштирок этиш имкониятига эга бўлмоқда.
Ижтимоий ҳамкорлик ва давлат-хусусий шериклик
Давлат ва нодавлат ташкилотлар ўртасидаги ҳамкорлик
Ўзбекистонда давлат ва нодавлат ташкилотлар ўртасидаги ҳамкорлик тобора кучайиб бормоқда. Бу ҳамкорлик турли шаклларда амалга оширилмоқда: давлат ижтимоий буюртмалари, грант дастурлари, биргаликдаги лойиҳалар ва тадбирлар, консультатив кенгашлар ва бошқалар. Давлат органлари нодавлат ташкилотларнинг салоҳиятидан самарали фойдаланиш, уларнинг тажрибаси ва билимларини давлат сиёсатини ишлаб чиқиш ва амалга оширишда қўллаш имкониятига эга бўлмоқда. Ўз навбатида, нодавлат ташкилотлар давлат томонидан молиявий ва ташкилий қўллаб-қувватлаш олмоқда, бу эса уларнинг фаолият кўламини кенгайтириш ва самарадорлигини оширишга ёрдам бермоқда. Ушбу ҳамкорлик натижасида ижтимоий хизматлар сифати яхшиланмоқда, фуқаролик жамияти институтларининг роли кучаймоқда.
Бизнеснинг ижтимоий масъулияти
Ўзбекистонда бизнеснинг ижтимоий масъулияти концепцияси тобора оммалашиб бормоқда. Кўплаб компаниялар ўз фаолиятларида нафақат иқтисодий кўрсаткичларга, балки ижтимоий ва экологик масалаларга ҳам эътибор қаратмоқда. Бизнеснинг ижтимоий масъулияти қуйидаги асосий йўналишларда намоён бўлмоқда:
- Ходимлар учун қулай ва хавфсиз меҳнат шароитларини яратиш
- Атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш
- Маҳаллий жамоаларни қўллаб-қувватлаш ва уларнинг ривожланишига ҳисса қўшиш
- Таълим ва соғлиқни сақлаш соҳаларидаги лойиҳаларни молиялаштириш
- Ижтимоий аҳамиятга эга маданий ва спорт тадбирларини ўтказиш
Бу йўналишдаги фаолият компанияларнинг ижобий имижини шакллантиришга, уларнинг рақобатбардошлигини оширишга ва жамият билан ўзаро манфаатли муносабатларни ўрнатишга ёрдам бермоқда. Шу билан бирга, бизнеснинг ижтимоий масъулияти давлат ва жамоат ташкилотлари билан ҳамкорликда ижтимоий муаммоларни ҳал этишнинг самарали механизмига айланмоқда.
Халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик
Ўзбекистон фуқаролик жамиятини ривожлантириш ва ижтимоий ташаббусларни қўллаб-қувватлаш борасида халқаро ташкилотлар билан фаол ҳамкорлик қилмоқда. Бу ҳамкорлик турли йўналишларда, жумладан, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, демократик институтларни мустаҳкамлаш, коррупцияга қарши курашиш, экологик муаммоларни ҳал этиш каби соҳаларда амалга оширилмоқда. Халқаро ташкилотлар билан ҳамкорликнинг асосий шакллари қуйидагилардан иборат:
- Техник ёрдам ва маслаҳат хизматлари
- Молиявий кўмак ва грант дастурлари
- Тажриба алмашиш ва малака ошириш дастурлари
- Қўшма тадқиқотлар ва мониторинг фаолияти
- Халқаро конференциялар ва семинарлар ўтказиш
Бу ҳамкорлик Ўзбекистонга илғор халқаро тажрибани ўрганиш, фуқаролик жамияти институтларини ривожлантириш учун қўшимча ресурслар жалб қилиш имконини бермоқда. Шу билан бирга, халқаро ҳамжамият Ўзбекистондаги ислоҳотлар жараёнини қўллаб-қувватламоқда ва мамлакатнинг халқаро майдондаги нуфузини оширишга ҳисса қўшмоқда.
Фуқаролик жамиятини ривожлантириш истиқболлари
Қонунчилик базасини такомиллаштириш
Ўзбекистонда фуқаролик жамиятини ривожлантириш ва ижтимоий ташаббусларни рағбатлантириш учун қонунчилик базасини такомиллаштириш бўйича изчил ишлар олиб борилмоқда. Бу жараён қуйидаги асосий йўналишларда амалга оширилмоқда:
- Нодавлат нотижорат ташкилотлар фаолиятини тартибга солувчи қонунчиликни либераллаштириш
- Жамоат назоратини амалга ошириш механизмларини такомиллаштириш
- Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ваколатларини кенгайтириш
- Ижтимоий шериклик ва давлат-хусусий шериклик механизмларини ривожлантириш
- Ахборот олиш эркинлиги ва очиқликни таъминлаш бўйича қонунчиликни такомиллаштириш
Бу ислоҳотлар фуқаролик жамияти институтларининг фаолияти учун қулай ҳуқуқий муҳит яратиш, уларнинг давлат бошқаруви жараёнларидаги иштирокини кенгайтириш ва фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш механизмларини такомиллаштиришга қаратилган. Қонунчилик базасини такомиллаштириш жараёнида халқаро стандартлар ва илғор хорижий тажриба инобатга олинмоқда, шу билан бирга миллий хусусиятлар ва анъаналар ҳам ҳисобга олинмоқда.
Фуқаролик жамияти институтларини қўллаб-қувватлаш
Ўзбекистонда фуқаролик жамияти институтларини қўллаб-қувватлаш давлат сиёсатининг устувор йўналишларидан бири ҳисобланади. Бу борада қуйидаги чора-тадбирлар амалга оширилмоқда:
- Нодавлат нотижорат ташкилотларни молиявий қўллаб-қувватлаш жамғармаси фаолиятини такомиллаштириш
- Давлат ижтимоий буюртмалари тизимини ривожлантириш ва уни амалга ошириш механизмларини такомиллаштириш
- Фуқаролик жамияти институтлари учун солиқ имтиёзлари ва преференцияларни кенгайтириш
- Нодавлат нотижорат ташкилотлар фаолиятини назорат қилиш тартиб-таомилларини соддалаштириш
- Фуқаролик жамияти институтлари вакилларининг малакасини ошириш бўйича ўқув дастурларини ташкил этиш
Бу чора-тадбирлар фуқаролик жамияти институтларининг молиявий барқарорлигини таъминлаш, уларнинг салоҳиятини ошириш ва фаолият самарадорлигини кучайтиришга қаратилган. Шу билан бирга, давлат фуқаролик жамияти институтларининг мустақиллигини ҳурмат қилиш ва уларнинг фаолиятига асоссиз аралашмаслик тамойилларига амал қилмоқда.
Фуқароларнинг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш
Фуқароларнинг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш фуқаролик жамиятини ривожлантиришнинг муҳим шартларидан бири ҳисобланади. Бу йўналишда Ўзбекистонда кенг кўламли ишлар олиб борилмоқда. Асосий эътибор фуқароларни ўз ҳуқуқ ва мажбуриятлари, қонунчилик янгиликлари, давлат органларига мурожаат қилиш тартиби ва бошқа муҳим ҳуқуқий масалалар бўйича маълумот билан таъминлашга қаратилмоқда. Ҳуқуқий саводхонликни ошириш бўйича қуйидаги чора-тадбирлар амалга оширилмоқда:
- Мактаб ва олий таълим муассасаларида ҳуқуқий фанларни ўқитишни такомиллаштириш
- Оммавий ахборот воситалари орқали ҳуқуқий маърифат дастурларини кенгайтириш
- Аҳоли учун бепул ҳуқуқий маслаҳатлар тизимини ривожлантириш
- Ижтимоий тармоқлар ва мобил иловалар орқали ҳуқуқий ахборотни тарқатиш
- Маҳаллаларда ҳуқуқий маърифат тадбирларини ўтказиш
Фуқароларнинг ҳуқуқий саводхонлигини ошириш уларнинг жамият ҳаётидаги фаол иштирокини таъминлайди, ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш имкониятларини кенгайтиради ҳамда коррупция ва ҳуқуқбузарликларнинг олдини олишга ёрдам беради.