Экономик кўрсатгичларнинг таҳлили
Ички ялпи маҳсулот (ИЯМ) ва унинг ўсиши
Ўзбекистон иқтисодиёти сўнгги йилларда барқарор ўсиш суръатларини намойиш этмоқда. Ички ялпи маҳсулот (ИЯМ) динамикаси мамлакатнинг иқтисодий салоҳиятини акс эттиради ва иқтисодий ривожланишнинг муҳим кўрсаткичи ҳисобланади.
2023 йилда Ўзбекистон ИЯМ ўсиши 5,5% ни ташкил этди, бу эса глобал иқтисодий қийинчиликларга қарамай, мамлакат иқтисодиётининг барқарорлигини кўрсатади. Бу ўсиш асосан саноат, қишлоқ хўжалиги ва хизматлар соҳасидаги ижобий ўзгаришлар билан боғлиқ. Шунингдек, давлат томонидан амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар, жумладан, бизнес муҳитини яхшилаш ва инвестицияларни жалб қилиш бўйича чора-тадбирлар ҳам ИЯМ ўсишига ижобий таъсир кўрсатмоқда. Ўзбекистонда фуқаролик жамияти ривожланиши ҳам бу жараёнларга ўз ҳиссасини қўшмоқда.
Инфляция даражаси ва истеъмол нархлари индекси
Инфляция даражаси ва истеъмол нархлари индекси (ИНИ) иқтисодий барқарорликнинг муҳим кўрсаткичлари ҳисобланади. 2023 йилда Ўзбекистонда инфляция даражаси 10,5% атрофида бўлди. Бу кўрсаткич олдинги йилларга нисбатан пасайиш тенденциясини кўрсатмоқда, аммо ҳали ҳам Марказий банкнинг мақсадли кўрсаткичидан юқори. Истеъмол нархлари индекси эса йил давомида ўртача 9,8% га ошди. Бу кўрсаткичларни пасайтириш учун ҳукумат бир қатор чора-тадбирларни амалга оширмоқда:
- Монетар сиёсатни такомиллаштириш
- Нарх-наво барқарорлигини таъминлаш бўйича дастурларни ишлаб чиқиш
- Озиқ-овқат маҳсулотлари нархларини назорат қилиш
- Валюта курси барқарорлигини таъминлаш
Ушбу чора-тадбирлар натижасида келгуси йилларда инфляция даражасининг янада пасайиши кутилмоқда.
Ташқи савдо баланси ва экспорт-импорт ҳажми
Ўзбекистоннинг ташқи савдо баланси ва экспорт-импорт ҳажми мамлакат иқтисодиётининг халқаро интеграциясини ва рақобатбардошлигини акс эттиради. 2023 йилда Ўзбекистоннинг ташқи савдо айланмаси 50 миллиард АҚШ долларидан ошди. Экспорт ҳажми 19 миллиард долларни, импорт эса 31 миллиард долларни ташкил этди. Асосий экспорт маҳсулотлари орасида олтин, пахта толаси, мис, табиий газ ва тўқимачилик маҳсулотлари етакчи ўринни эгаллайди. Импорт таркибида эса машина ва ускуналар, транспорт воситалари, кимёвий маҳсулотлар ва озиқ-овқат маҳсулотлари асосий ўринни эгаллайди. Ҳукумат экспортни рағбатлантириш ва импортни оптималлаштириш орқали савдо балансини яхшилашга ҳаракат қилмоқда.
| Кўрсаткич | Қиймат (млрд АҚШ доллари) |
|---|---|
| Ташқи савдо айланмаси | 50+ |
| Экспорт | 19 |
| Импорт | 31 |
Инвестициялар ва уларнинг аҳамияти
Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар (ТХИ)
Тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар (ТХИ) Ўзбекистон иқтисодиётининг ривожланишида муҳим роль ўйнайди. Сўнгги йилларда мамлакатга жалб қилинган ТХИ ҳажми сезиларли даражада ошди. 2023 йилда Ўзбекистонга киритилган ТХИ ҳажми 8 миллиард АҚШ долларидан ошди, бу эса олдинги йилга нисбатан 20% га кўп. Асосий инвестор мамлакатлар орасида Хитой, Россия, Туркия, Жанубий Корея ва Германия етакчилик қилмоқда. ТХИ асосан энергетика, нефть-газ саноати, кимё саноати, тўқимачилик ва қурилиш соҳаларига йўналтирилмоқда. Бу инвестициялар нафақат янги иш ўринларини яратиш ва технологияларни жорий этишга ёрдам беради, балки мамлакатнинг экспорт салоҳиятини оширишга ҳам хизмат қилади.
Давлат инвестиция лойиҳалари
Ўзбекистон ҳукумати мамлакат инфратузилмасини ривожлантириш ва иқтисодий ўсишни таъминлаш мақсадида кўплаб давлат инвестиция лойиҳаларини амалга оширмоқда. 2023 йилда давлат инвестиция дастури доирасида 12 миллиард АҚШ доллари миқдорида маблағ ўзлаштирилди. Бу маблағлар асосан қуйидаги йўналишларга сарфланди:
- Транспорт инфратузилмасини модернизация қилиш (темир йўллар, автомобиль йўллари, аэропортлар)
- Энергетика тармоқларини такомиллаштириш ва қайта тикланувчи энергия манбаларини ривожлантириш
- Сув таъминоти ва канализация тизимларини яхшилаш
- Соғлиқни сақлаш ва таълим муассасаларини қуриш ва реконструкция қилиш
- Ахборот-коммуникация технологиялари инфратузилмасини ривожлантириш
Бу лойиҳалар мамлакатнинг узоқ муддатли иқтисодий ривожланиши учун муҳим аҳамиятга эга бўлиб, аҳоли турмуш даражасини оширишга ва бизнес учун қулай шароитлар яратишга хизмат қилади.
Инвестиция муҳити ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш
Ўзбекистон ҳукумати инвестиция муҳитини яхшилаш ва тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш бўйича фаол сиёсат олиб бормоқда. Сўнгги йилларда бу йўналишда бир қатор муҳим ислоҳотлар амалга оширилди. Жумладан, инвесторлар учун солиқ имтиёзлари жорий этилди, маъмурий тўсиқлар камайтирилди ва бизнесни рўйхатдан ўтказиш жараёни соддалаштирилди. Натижада, Жаҳон банкининг «Doing Business» рейтингида Ўзбекистоннинг ўрни сезиларли даражада яхшиланди. Шунингдек, инвесторлар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш механизмлари такомиллаштирилди, эркин иқтисодий зоналар ташкил этилди ва инвестиция визаси жорий қилинди. Бу чора-тадбирлар мамлакатга янада кўпроқ инвестицияларни жалб қилиш ва тадбиркорлик фаолиятини рағбатлантиришга ёрдам бермоқда.
Кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш
Кичик бизнес учун имтиёзлар ва қонунчилик ислоҳотлари
Ўзбекистон ҳукумати кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш учун кенг кўламли имтиёзлар ва қонунчилик ислоҳотларини амалга оширмоқда. Бу чора-тадбирлар мамлакат иқтисодиётининг муҳим сегменти бўлган кичик бизнес субъектларининг фаолиятини қўллаб-қувватлашга қаратилган. Сўнгги йилларда қабул қилинган қонунлар ва фармонлар натижасида кичик бизнес учун солиқ юки камайтирилди, ҳисобот топшириш тартиби соддалаштирилди ва текширишлар сони қисқартирилди. Шунингдек, янги ташкил этилган кичик корхоналар учун солиқ таътиллари жорий этилди. Бу имтиёзлар туфайли кичик бизнес субъектларининг сони ва уларнинг ИЯМдаги улуши сезиларли даражада ошди. 2023 йилда кичик ва ўрта бизнеснинг ИЯМдаги улуши 55% га етди, бу эса мамлакат иқтисодиётида ушбу секторнинг муҳим ўрин тутаётганини кўрсатади.
Қарз олиш ва молиялаштириш имкониятлари
Кичик ва ўрта бизнес субъектлари учун қарз олиш ва молиялаштириш имкониятларини кенгайтириш Ўзбекистон ҳукуматининг устувор йўналишларидан бири ҳисобланади. Бу борада бир қатор дастурлар амалга оширилмоқда:
- Имтиёзли кредитлаш дастурлари: тижорат банклари орқали паст фоизли кредитлар ажратиш
- Кредит кафолатлаш фондлари: кичик корхоналар учун кредит олишда кафолат бериш
- Микромолиялаш ташкилотларини ривожлантириш: кичик ҳажмдаги кредитлар бериш имкониятларини кенгайтириш
- Лизинг хизматларини ривожлантириш: асбоб-ускуналарни имтиёзли шартларда ижарага олиш имкониятларини яратиш
- Венчур фондларини ташкил этиш: инновацион лойиҳаларни молиялаштириш
Бу чора-тадбирлар натижасида кичик ва ўрта бизнес субъектларининг молиявий ресурсларга бўлган эҳтиёжлари қондирилмоқда, бу эса уларнинг ривожланиши ва кенгайишига ёрдам бермоқда.
Кичик корхоналарнинг рақобатбардошлиги ва инновациялар
Кичик корхоналарнинг рақобатбардошлигини ошириш ва инновацияларни жорий этиш Ўзбекистон иқтисодиётининг барқарор ривожланиши учун муҳим аҳ
амиятга эга. Ҳукумат томонидан бу йўналишда бир қатор чора-тадбирлар амалга оширилмоқда. Жумладан, инновацион технологияларни жорий этган корхоналар учун солиқ имтиёзлари берилмоқда, технопарклар ва инновация марказлари ташкил этилмоқда. Шунингдек, кичик корхоналар ходимларини қайта тайёрлаш ва малакасини ошириш дастурлари амалга оширилмоқда. Бу чора-тадбирлар натижасида кичик корхоналарнинг ишлаб чиқариш самарадорлиги ошмоқда, янги маҳсулотлар ва хизматлар яратилмоқда. 2023 йилда кичик ва ўрта бизнес корхоналари томонидан 1500 дан ортиқ инновацион лойиҳалар амалга оширилди, бу эса олдинги йилга нисбатан 25% га кўп. Бу кўрсаткич мамлакатда инновацион фаолликнинг ўсиб бораётганини кўрсатади.
Рақамли иқтисодиёт ва технологиялар
Цифровизациянинг кичик ва ўрта бизнесга таъсири
Рақамли технологияларнинг жадал ривожланиши Ўзбекистондаги кичик ва ўрта бизнес фаолиятига сезиларли таъсир кўрсатмоқда. Цифровизация жараёни корхоналарнинг бизнес жараёнларини оптималлаштириш, харажатларни камайтириш ва янги бозорларга чиқиш имкониятларини кенгайтирмоқда. Ҳукумат томонидан «Рақамли Ўзбекистон – 2030» дастури доирасида амалга оширилаётган лойиҳалар туфайли кичик ва ўрта бизнес субъектлари учун рақамли инфратузилма яхшиланмоқда. Жумладан, юқори тезликдаги интернетга уланиш имкониятлари кенгаймоқда, «булутли» технологиялардан фойдаланиш оммалашмоқда. Натижада, 2023 йилда кичик ва ўрта корхоналарнинг 70% дан ортиғи ўз фаолиятида замонавий ахборот технологияларидан фаол фойдаланмоқда. Бу эса уларнинг рақобатбардошлигини ошириш ва янги бозорларга чиқиш имкониятларини кенгайтирмоқда.
Электрон савдо ва электрон тўловлар ривожи
Ўзбекистонда электрон савдо ва электрон тўловлар тизими жадал суръатларда ривожланмоқда. Бу соҳадаги ўсиш COVID-19 пандемияси даврида янада тезлашди. 2023 йилда электрон савдо ҳажми 2 миллиард АҚШ долларидан ошди, бу эса олдинги йилга нисбатан 40% га кўп. Электрон тўлов тизимлари ҳам фаол ривожланмоқда. Ҳозирги кунда мамлакатда 10 дан ортиқ электрон ҳамён тизимлари фаолият юритмоқда, уларнинг фойдаланувчилари сони 15 миллиондан ошди. Ҳукумат томонидан электрон савдони рағбатлантириш ва тартибга солиш бўйича бир қатор қонунчилик ҳужжатлари қабул қилинди. Жумладан:
- Электрон тижорат тўғрисидаги қонун такомиллаштирилди
- Электрон тўловлар хавфсизлигини таъминлаш бўйича меъёрлар кучайтирилди
- Онлайн-дўконлар учун солиқ имтиёзлари жорий этилди
Бу чора-тадбирлар натижасида электрон савдо ва электрон тўловлар соҳасида фаолият юритаётган кичик ва ўрта корхоналар сони сезиларли даражада ошди.
Инновацион стартаплар ва уларни қўллаб-қувватлаш
Ўзбекистонда инновацион стартапларни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш бўйича кенг кўламли ишлар олиб борилмоқда. Бу йўналишда давлат ва хусусий сектор ҳамкорлигида бир қатор ташаббуслар амалга оширилмоқда. Жумладан, «Стартап-экотизимни ривожлантириш» дастури доирасида қуйидаги чора-тадбирлар амалга оширилмоқда:
- Инкубация ва акселерация марказлари ташкил этилмоқда
- Стартаплар учун грант дастурлари йўлга қўйилмоқда
- Венчур фондлари фаолияти рағбатлантирилмоқда
- Интеллектуал мулк ҳуқуқларини ҳимоя қилиш механизмлари такомиллаштирилмоқда
- Стартап лойиҳаларини халқаро майдонларга олиб чиқиш учун ёрдам кўрсатилмоқда
2023 йилда Ўзбекистонда 500 дан ортиқ инновацион стартаплар фаолият юритди, уларнинг умумий инвестиция ҳажми 100 миллион АҚШ долларидан ошди. Бу кўрсаткичлар мамлакатда инновацион тадбиркорлик экотизими шаклланаётганини ва ривожланаётганини кўрсатади. Келгуси йилларда бу соҳанинг янада ривожланиши ва Ўзбекистоннинг минтақавий инновация марказига айланиши кутилмоқда.